|
- M.Ö. Midilli (Lesbos) Adası Amforaları - |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Şimdi
söyleyin bakalım. Elinizde M.Ö. 7-6. Yüzyıllara tanıklık etmiş bir
Lesbos amforası olsa; (Bknz.Fotoğraf-1) o dönemde kimlerin
yaşadığını veya o amforadan kimlerin şarap içtiğini merak etmez
misiniz?
Edersiniz biliyorum. Edince de benim gibi yüzlerce yıl öncesine gidersiniz. Peki o tarihte o adada sizi kim karşılayacaktır. Tabiki Sappho.. Eski çağların en büyük kadın şairi. Fırtınalı yaşamı, skandal aşkları ile lezbiyen (Lesbosien) kelimesini Lesbos'tan dünya sözlüklerine sokan kadın. Bazı kaynaklara göre rahibe, bazı kaynaklara göre fahişe; Lesboslu soylu.. Bedensel hazların, tutkulu aşkların,tutuşmuş ruhların şairi. İsyankar ve çılgın, sıradışı ve aydın, asil ve uçuk kadın. Yunan kolonileşme hareketlerinin henüz sona erdiği, Arkaikten klasik döneme henüz geçildiği bu yüzyıllarda Sappho da okulundaki genç ve güzel kızları eğitiyordu. Onlara edebiyat-felsefe dersleri veriyor, ayrıca derinleşmek isteyen meraklı öğrencilerle ise ders sonrası bizzat ilgileniyordu..(!) Ve o dönemlerde Lesbos şaraplarının kalitesi, antik çağların en iyi şarapları sayılan sakız adası şaraplarıyla kıyaslanıyordu. Gelin burada minik bir ara verelim hayal gücümüzün fırça darbeleriyle bir tablo yapalım (sonra yine kaldığımız yerden devam ederiz) Bu tabloda; Bir sedire uzanmış Sappho derin ve melankolik ufka baksın ve güneş akşamın kızıllığında altın bir tepsi gibi yavaş yavaş Ege'nin lacivert sularına batsın. Hizmetliler amforadan doldurdukları kupayı dalgın Sappho'ya sunarken, arka fonda bahçedeki mermer heykeller ile, uzaktaki yelkenliler ışıldasın.. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sappho | Not : Bu rölyef, yukarıdaki tasvirden sonra yapılmıştır. İnayet Türkoğlu - Mustafa Aydemir ortak çalışmasıdır. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tablomuz biraz şiirsel oldu ama, bu amfora yazılarının bir amacıda
amforalar sayesinde hayal gücünüzü harekete geçirmek, tarihi
olayları, kişileri öğrenmek değil midir? Tarih bilgisiyle
zenginleşip, o insanlarla bütünleşip gelişmek değil midir? Geçen
yazımda dediğim gibi işte bunun için bir amfora sadece bir amfora
değildir. Tarihin bu sır küplerine siz yeter ki bakmasını bilin. Siz
yeter ki onların tanıklık ettiği tarihin geçmişini merak edin. Çünkü
merak ettikçe öğrenecek, öğrendikçe sevecek, sevdikçe
gelişeceksiniz. Mustafa Aydemir olarak ben bunu denedim. Sizde
deneyin. Bana hak vereceksiniz. Mesela bu amforaların imal edildiği tarihlerde Ege suları da pek durgun değildir. M.Ö. 494'te Persler Milet önünde Yunan donanmasını bozguna uğratırlar. Ama bundan 4 yıl sonra da (490) önce maratonda; 10 yıl sonrada (480) Salamis deniz savaşında kendileri hezimete uğrarlar. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ege'deki bu karışıklıklara rağmen klasik çağın altın adamları da
tarih sahnesine yine bu devirlerde çıkmaya başlarlar. Bu dönemlerde
olasıdırki Aiskilos (526-456) , Sofokles (496-406) , Öripides
(480-406) tip-2 amforalarından Lesbos şarapları içmişlerdir.
Aynı yy.larda bu amforalardan başka kimler şarap içti acaba derseniz,
şaşırabilirsiniz. Çünkü bu yıllar Yunanlıların Minos-Fenike-Mısır ve Anadolu uygarlıklarından beslenerek büyüttükleri insanlığın ortak kültürel miraslarını, yepyeni bir yorum ve düşünceyle, Edebiyat-Resim-Heykel-Mimari-Felsefe ve diğer dallarda yeniden yarattıkları ve tüm insanlığa armağan ettikleri yıllardır. Klasik çağın altın adamları Aristo-Sokrat-Platon-Fidyas-Skopas-Perikles-Hipokrat-Pisagor-Heredot-Tükidides-Ksenefon ve daha niceleri bu yüzyıllarda yaşamışlardır. Parthenon da (M.Ö.447) bu yıllarda yapılmıştır. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oysa bu yıllar yine de arada bir savaş rüzgarlarının da estiği yıllardır.
Her nekadar Yunanlılar kurdukları deniz aşırı kolonilerle çok
zenginleşmişler, yerleşik bir düzene geçip kültür ve sanata daha çok
zaman ayırır olmuşlarsa da, Batıda Atina-Isparta çekişmesi, Doğuda
Pers tehlikesi tüm Ege gibi Adaları da bu savaş isyan ve
çalkantıların içerisine çekmiştir. Mesela 27 yıl süren Peleponnes savaşlarından sonra 410 da Lesbos adası Euboia-Sakız ve Milet le birlikte Isparta ve Pers desteğinde Atina'ya baş kaldırmıştır. Bu başkaldırı Erdekte Atinalılar tarafından ezilmişse de, 5 yıl sonra bu kez Ispartalılar Atinalıları Argospotamoi Deniz Savaşında yenerek adalıları bu kez kendilerine bağlamışlardır. Adalıların kaderi zaten Atina -Isparta ve Perslerin güç dengesine göre sürekli değişmiştir. 4.Fotoğraftaki Tip 2/B amforalarından sonra Lesbos amforaları hakkında yeterli bir bilgi yoktur. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bazı uzmanlarca Karadeniz Sinop amforaları ve Heraklia (Karadeniz Ereğlisi) amforaları benzeri amforalar daha sonraki yüzyıllarda üretilen Lesbos amforalarının devamı sayılmışsa da bunların doğru olmadığı ve bu amforaların gerçek Lesboslarla uzaktan yakından herhangi bir akrabalıklarının olmadığı açıktır. Lesboslular da birden bire üzüm bağlarını yok edip tarih sahnesinden çıkmadıklarına göre, belki de bu dönemden sonra imal edilen Lesbos amforalarını bugün menşei bilinemeyen amfora grupları içerisinde aramak gerekebilir. İnanıyorum ki ileride yapılacak kara ve deniz kazıları ile adada bulunacak yeni amfora fırınları bize gelecekte daha sağlıklı bilgi sunacaktır. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
NOT:
Bugüne kadar faydalandığım kaynakları, her yazının içinde mutlaka ismiyle
belirttim. Yararlandığım bu kaynaklar zaten sınırlı olduğu için
bunları her yazının sonunda tekrar tekrar yazmaktansa bu yazı
serisinin sonunda sizlere bir defada vermekti.
Ama ben farkına varmadan bu amforalar dizisi 9. bölüme gelmiş. Bana
sorarsanız en az bir 9 bölüm daha yazarsam içimdekileri sizlere
ancak anlatabileceğim. Onun için hiç olmazsa yolun yarısında da olsa
bu kaynakları sizlere bu sayıda mutlaka vermem gerektiğini
düşünüyorum.
Geçen yıl Mısırdan Deniz Magazin dergisine yazan Fransız amfora uzmanları da beni bu yüzden eleştirmişlerdi. Dergi sayfalarını ekonomik kullanma adına, her sayıda bu fihristi size veremesem de arada bir vermenin faydalı olacağına inanıyorum. Sizlere sıraladığım ve sürekli faydalandığım bu kaynaklardan bence en önemlisi Sn. Ersin Doğer'in ''Antik Çağda Amforalar'' adlı 1991'de yayınlanmış küçük kitapçığıdır. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Biliyorum ki Türkiye gibi
sualtı hazineleri hayli zengin olan ülkemizde böylesi kitapların
sayısı artacak ve bizleri de aydınlatacaktır.
Bildiğiniz gibi ben amforalar hakkında sadece kuru teknik bilgiler
vermiyorum. Onları sevdirmek adına onların ruhunu, duygusunu,
geçmişini de sizlerle paylaşmaya çalışıyorum. Benim bu yazılarda
herhangi bir bilimsellik iddiam yok. Farz edin ki bütün bunlar
sadece bir koleksiyonerin amforalar hakkındaki ilginç yorumlarıdır.
SAPPHO: (M.Ö.7.yy. Başı 6.yy. Ortası) Lesbos'un ünlü ve asil bir ailesinin kızıydı. Gençliğinde Kerkolos adlı zengin bir adamla evlendi. Bir kızı oldu. Siyasi nedenlerden dolayı Lesbos'un diğer soylularıyla birlikte Sicilya ya sürüldü. Dönüşünde adada kızlar için bir okul açtı. Entelektüel bir çevrede farklı bir yaşam sürdü. Şiirlerinde aşkı, güzelliği, ümit ve ümitsizliği anlattı. Daha sonra Phaon adında bir kayıkçıya aşık oldu. Aşkına karşılık bulamayınca kendini Leakus kayasından atarak intihar etti. Duygulu şiirleri Akdeniz Dünyası şairlerini yüzyıllarca derinden etkiledi. Sappho'nun adı, yaşamı, ölümü daha sonra Antikitede mitleştirilerek resim ve heykel gibi bir çok sanat dallarına konu teşkil etmiştir. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KAYNAKLAR
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Deniz Magazin Dergisi Mayıs - Haziran 2001 Sayı:46 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
